Mauzoleum Historia

Pomnik-Mauzoleum w Pęcicach

Ku wiecznej chwale poległych

Powstańców Warszawskich,

żołnierzy Armii Krajowej,

harcerzy z organizacji „Szare Szeregi”

z Warszawy i okolic, ku wiecznej pamięci

przyszłych pokoleń Narodu Polskiego,

w miejscu, które jest grobem, a jednocześnie

jednym z wielu miejsc kaźni,

został wzniesiony ze składek rodziców

i społeczeństwa ten pomnik.     

Cytat z aktu erekcyjnego pomnika    

 

9 października 1945 r. sędzia śledczy Kubicz, reprezentujący Sąd Grodzki w Warszawie, przeprowadził badania w miejscu pochówku poległych i zamordowanych powstańców warszawskich w bitwie pęcickiej. Stwierdził, że mogiła jest grobem nieznanych żołnierzy i odesłał sprawę do Ministerstwa Sprawiedliwości. Stamtąd sprawa została skierowana do Głównej Komisji Badań Zbrodni Niemieckich w Polsce. 

Spośród rodziców oraz krewnych poległych i zamordowanych wybrano Komitet Doraźny do Ekshumacji Mogiły Zbiorowej w Pęcicach. Komitet w składzie: Wacław Kornatowski, Wanda Ryglowa, Stefan Mirowski (podpisany jako zastępca dowódcy plutonu 405) zwrócił się 10 lutego 1946 r. do Głównej Komisji Badań Zbrodni Niemieckich z podaniem o zgodę na ekshumację mogiły w Pęcicach. Komitet zobowiązał się:

1. Ekshumować wszystkie znajdujące się w mogile zwłoki
2. Rozpoznane zwłoki wydać zainteresowanym rodzinom i oddziałom
3. Nierozpoznane zwłoki pochować ponownie w wyznaczonym miejscu z zachowaniem odpowiednich przepisów

Podanie zostało rozpatrzone pozytywnie, albowiem w dniach 29-30 kwietnia 1946 r. dokonano ekshumacji poległych i zamordowanych w Pęcicach powstańców. W skład komisji ekshumacyjnej weszły osoby związane z Piastowem: doktor Mieczysław Kosiński, jego asystentka (studentka medycyny) Anna Pawelec (Szubert) ps. „Aldona” oraz kapitan Jan Sadowski ps. „Suzin”. Obecni byli także rodzice poległych i zamordowanych. Wydobyto zwłoki osiemdziesięciu dziewięciu osób. Ciała pozostałych dwóch powstańców odnalezione zostały w polu, parę dni po bitwie, przez mieszkańców wsi i pogrzebane na miejscowym cmentarzu. Uroczysty pochówek tych, którzy swoje życie oddali za Ojczyznę w bitwie pod Pęcicami, odbył się 3 maja 1946 r. 

Jedna z mogił powstańczych w Pęcicach 1945-1946  

Pęcice – ekshumacja poległych i zamordowanych powstańców warszawskich

Wśród rodzin żołnierzy, którzy zginęli, zapadła decyzja o budowie wspólnej mogiły upamiętniającej uczestników pęcickiego boju. W tym celu powołano Komitet Rodzicielski Budowy Pomnika Poległych Powstańców Warszawskich w Pęcicach. Stanowili go w większości rodzice poległych: 

Wacław Kornatowski – ojciec poległego Aleksandra (przewodniczący)

Eugeniusz Arendarczyk – ojciec poległego Zbigniewa (wiceprzewodniczący)

Bronisław Bednarek – ojciec poległego Jana (członek Zarządu Komitetu)

Kazimierz (Jan) Chrzanowski – ojciec poległego Zbigniewa (członek Zarządu Komitetu)

Wanda Ryglowa – matka poległego Iwo

Zofia (Helena) Kwiatkowska

Kapitan Jan Sadowski ps. „Suzin” – delegat Komisji Likwidacyjnej Armii Krajowej

Mogiła, Pomnik-Mauzoleum, powstał ze składek rodzin, społeczeństwa oraz dotacji specjalnej Przewodniczącego Komisji Likwidacyjnej Armii Krajowej, pułkownika Jana Mazurkiewicza ps. „Radosław”. Na liście ofiarodawców, za okres od 12 maja 1946 r. do 31 grudnia 1948 r., znaleźli się:​

1. Pułkownik „Radosław” – Jan Mazurkiewicz z funduszu likwidacyjnego AK – 100 000 zł
2. Kapitan „Suzin” – Jan Sadowski z funduszu likwidacyjnego AK – 80 000 zł
3. Rodzice i krewni poległych – 820 000 zł
4. Spółdzielnie i zakłady (Spółdzielnia Spożywców z Piastowa, Spółdzielnia „Michałowiczanka”, Elektrownia Pruszków, Dom Towarowy „Bracia Jabłkowscy” z Warszawy, Towarzystwo Akcyjne Fabryka Ołówków St. Majewski z Pruszkowa, Firma „Skoda”, Elektryczne Koleje Dojazdowe, Firma „Społem” z Pruszkowa, Towarzystwo „Bratnia Pomoc” SGGW, Zarząd Kolei Grójeckiej, Komunalne Kasy Oszczędności z Pruszkowa i Warszawy) – 75 000 zł
5. Osoby zapisane na 46 listach obywatelskich – 85 000 zł 
6. Osoby, które złożyły ofiary na rzecz budowy pomnika 1 i 2 listopada 1946 r. oraz 1 sierpnia 1947 r. – 32 000 zł
7. Komunalna Kasa Oszczędności z Warszawy – 270 zł (procenty od sum złożonych w Kasie przez Komitet Budowy Pomnika)

Budowa pomnika trwała od 5 lipca do 4 sierpnia 1946 r. Został on poświęcony przez proboszcza parafii św. Jakuba na warszawskiej Ochocie, księdza infułata Stanisława Mystkowskiego. 

Ksiądz Stanisław Mystkowski

Ze względu na niewystarczającą ilość środków finansowych m.in. na wybicie imion, nazwisk i pseudonimów poległych powstańców, Komitet Budowy Pomnika wydał pamiątkową cegiełkę, ze sprzedaży której pieniądze przeznaczono na wykonanie niezbędnych prac wykończeniowych. Ostatecznie 3 sierpnia 1947 r. nastąpiło uroczyste poświęcenie ukończonego Pomnika-Mauzoleum.

Monumentalna ściana tworząca półkole została wykonana z piaskowca (przywieziony przez piastowskich strażaków z Szydłowca), a zaprojektowana przez inżyniera architektury Wacława Piaseckiego (absolwent Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej; w okresie powojennym pełnomocnik Ministra Budownictwa ds. Odbudowy Starego i Nowego Miasta). Właściwa dokumentacja została sporządzona przez inżyniera Issera Harbanda z Krakowa – członek Związku Inżynierów Budowalnych, autor kamienicy krakowskiej przy ulicy Karmelickiej 45a (1936 r.), jeden z ofiarodawców na rzecz budowy Muzeum Narodowego w Krakowie, we wrześniu 1939 r. kapitan Wojska Polskiego, więzień oflagów w Prenzlau i Woldenburgu (Dobiegniew).

Wacław Piasecki

W partii centralnej wyodrębniony jest ryzalit w kształcie podwyższonego słupa, zwieńczonego polskim orłem wojskowym według wzoru z 1919 r. (używanym przez wojska powstańcze Armii Krajowej). Posąg orła został odlany z brązu przez zakład Braci Łopieńskich (działająca od 1862 r. w Warszawie rodzinna firma specjalizująca się w produkcji wyrobów z brązu, srebra i metali szlachetnych). Na frontonie ściany znajduje się lista zidentyfikowanych ofiar bitwy oraz inskrypcja: POLEGŁYM NA POLU CHWAŁY 2.VIII.1944. W części centralnej widnieje czarny krzyż. Z tyłu pomnika, na słupie, została wyryta inskrypcja informacyjna: ZBIOROWA MOGIŁA POLEGŁYCH I ROZSTRZELANYCH 91 ŻOŁNIERZY ARMII KRAJOWEJ ZE ZGRUPOWANIA PŁK. GRZYMAŁY W WARSZAWIE. Dalej wymienione są plutony, które brały udział w potyczce: nr 404, 405, 406, 407, 412, 417, 421, 422, 438 oraz z Piastowa pluton łączności 1752 i pruszkowsko-pęcicki pluton 1718 (w skład kolumny IV Obwodu wchodził także harcerski 2. pluton 3. kompanii grup szturmowych Batalionu „Zośka” podchorążego Iwona Rygla ps. „Bogusław”). Mogiła otoczona jest niskim murkiem. W jej centrum umieszczono leżący krzyż harcerski.

Wykonawcy:

Inżynier Józef Sommer – budowniczy

Cychowski – artysta rzeźbiarz

Firma Bracia Łopieńscy – odlew orła z brązu

Majster Jagodziński

Wacław Sadowski – kamieniarz

Henryk Popławski – kamieniarz

Sam pomnik oraz teren wokół niego wymagał utrzymania w czystości. Bardzo ważna była pielęgnacja kwiatów, którą zajmował się specjalnie zatrudniony ogrodnik. Po wojnie pałac pęcicki znalazł się w gestii gospodarstwa rolnego przy Państwowym Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Tworkach. Utworzono w nim filię tegoż szpitala. Nadzór nad pomnikiem przypadł w pewnym okresie kierownikowi tego gospodarstwa inżynierowi Hückelowi.

Pęcice 1981 r.

Pomnik-Mauzoleum w Pęcicach jest unikalnym miejscem wśród polskich nekropolii, bowiem ofiary spoczywają w tym samym miejscu, gdzie poległy. Od wielu lat mogiła pęcicka, jak i teren wokół niej, zawdzięczają swój godny wygląd staraniom włodarzy Gminy Michałowice.

Zdarzały się jednak sytuacje, kiedy rodzice poległych powstańców musieli interweniować, aby pęcickie mauzoleum zachowało swój wygląd. Przykładem takiego działania jest poniższe pismo.

Z kolei w latach dziewięćdziesiątych doszło do dewastacji powstańczej mogiły, co obrazują zdjęcia.

 

Opracował Daniel Wolborski – Klub PTTK „Varsovia”

Na podstawie materiałów z archiwum Klubu PTTK „Varsovia”